Opublikowano: 07 luty 2013

Odsłony: 1260

W dniu 5 II 2013 r na sali widowiskowej Miejskiego Domu Kultury w Łańcucie odbyło się spotkanie z dr Eugeniuszem Szalem zatytułowane ,,W bój bez broni – o powstaniu 1863”.

             Około półgodzinny wykład poprzedziła część artystyczna, którą przygotowały uczennice ze Zespołu Szkół nr 2 im. Jana Kochanowskiego.

        Na początku prelegent wskazał na genezę powstania i zaznaczył, iż przygotowania do niego miały miejsce już w 1861r. po stłumieniu przez wojska rosyjskie manifestacji religijno-patriotycznej związanej z obchodami rocznicy śmierci Tadeusza Kościuszki.

Przechodząc do przebiegu powstania Pan Szal kilkakrotnie powtórzył, że szanse na jego sukces były bardzo nikłe. Zarówno sytuacja wewnętrzna jak i zewnętrzna Królestwa Polskiego nie sprzyjała zrywowi narodowo-wyzwoleńczemu. Nie mogliśmy liczyć na pomoc żadnego z państw. Na ziemiach polskich było ok.100 tys. żołnierzy rosyjskich. Jeżeli Polacy chcieli ustępstw, car mówił że bez powrotu do konstytucji i bez powrotu do  własnej armii. Powstańcy nie zgodzili się na to, chcieli sytuacji sprzed 1772 r. tzn. państwo to powinno być w unii z ,,braćmi zza Buga”. Stąd na sztandarach widzimy herb z Orłem symbolizującym Polskę, Pogoń- Litwę i św. Michała – Ruś. Do trudnych niekorzystnych warunków politycznych doszły także warunki pogodowe przypadające na czas powstania. Zima roku 1863 jak i następnego roku była bardzo sroga. Żołnierze niejednokrotnie bez butów przystosowanych do tej pory roku byli narażeni na odmrożenia. Było to zdecydowanie inne powstanie niż kościuszkowskie czy listopadowe. Była to walka partyzancka, powstaniec był wyposażony niekiedy tylko w kosę czy dubeltówkę. 

            Dr Szal przytoczył też nieco statystyk. Mówił o co najmniej 1229 stoczonych potyczkach i bitwach. Do powstania zmobilizowano 200 tys. żołnierzy  z czego bezpośrednio w walce wzięło udział ok.30 tys. Armia rosyjska liczyła prawie 340 tys. Widzimy więc jak wielkie były dysproporcje oraz jak nikłe były szanse powstania styczniowego.

            Następnie pokrótce omówione zostały najbardziej znane osoby powstania Czachowski, Kruk, Hauke-Bosak, Kalinowski, Mierosławski, Langiewicz i Traugutt. Prelegent pochylił się także nad osobą ks. Stanisława Brzóski, którego odziały działające szczególnie na Podlasiu walczyły najdłużej, bo aż do IV 1865 roku. Sam ksiądz został stracony 23 maja tegoż roku, zaś w 2008 r. został on pośmiertnie odznaczony Orderem Orła Białego.

            W dalszych rozważaniach dr Szal wrócił do obrazu powstańczej walki na terenie Królestwa Polskiego i stwierdził: ,,Powstaniec wiedział ,że przeciwko rosyjskim armatom może przeciwstawić jedynie męstwo”.

            Zgrupowania partyzanckie nie przetrwałyby jednak gdyby nie pomoc wsi polskiej i chłopów. W okresie od lata 1863 do marca 1864 mieszkańcy wsi stanowili ok. 55% ogółu walczących. Brali oni żołnierzy na kwatery, strzegli obozów, dostarczali pocztę powstańczą. Było też kilka oddziałów walczących pod dowództwem chłopów. Wprawdzie większość nie pałała patriotyzmem i entuzjazmem walki, ale też nigdy nie wydawali oni nikogo bez przymusu, ostrzegali i chronili żołnierzy. Niestety zdarzały się także przypadki rabunków żołnierzy, po bitwie. W każdym razie najwięcej na powstaniu skorzystali właśnie chłopi, gdyż car wydał dekrety uwłaszczeniowe dające chłopom ziemię, wolność i możliwość dysponowania tą ziemią.

            Pan Szal mówił też o udziale duchowieństwa w powstaniu styczniowym. Księża rozbudzali ducha w sercach powstańców nie tylko poprzez płomienne kazania, ale również krocząc z nimi w czasie bitew. W konsekwencji prawie każdy odział miał swojego kapelana.

Wśród biskupów szczególnie godnym uwagi jest obecny święty Kościoła Katolickiego abp Zygmunt Szczęsny- Feliński, który nie bał się stawać na drodze władzom rosyjskim.

Historyk zwrócił uwagę na postać ks. Antoniego Mackiewicza, wielkiego propagatora powstania na Żmudzi, mówiło się o nim nawet że był duszą powstania na tamtych terenach. Nieugięty  w postawie - nikogo nie zdradził, wszystko wziął na siebie. Zdenerwowane  władze chcąc skruszyć kapłana, przyprowadzili na egzekucję księdza, jego ojca już  starszego człowieka. Syn pocieszył ojca poczym skierował doń słowa : Skończyłem swoje teraz wy swoje kończcie. Został stracony 28 XII 1863r. w Kownie.

            Poruszona została także kwestia cudzoziemców w powstaniu. Jednym z bardziej znanych był francuz Francis de Rochebrune.

            Następnie prelegent poruszył kwestię udziału kobiet w walkach powstańczych . Jedną z nich była Maria Piotrowiczowa, która zginęła w lutym 1863, w drugim miesiącu powstania będąc wstanie brzemiennym. Po jej śmierci władze powstania zadecydowały o nie przyjmowaniu do wojsk kolejnych kobiet. Załapała się jeszcze za to Henryka Pustowójtówna, która  parę dni przed tym wydarzeniem wstąpiła do oddziału Mariana Langiewicza i służyła jako adiutant Dionizego Czachowskiego, okazując w boju większe męstwo niż wielu mężczyzn.

            Sześćdziesięciu ośmiu powstańców, którzy  przeżyli jeszcze I wojnę światową dostało status kombatanta, zaś 10 z nich zostało odznaczonych przez marszałka Piłsudskiego krzyżem Virtuti Militari. Jeden z powstańców przeżył II wojnę światową i zmarł w 1946 roku. Właśnie późniejsze polskie państwo podziemne w czasie okupacji hitlerowskiej było według doktora Szala wzorowane na państwie powstania styczniowego.

Doktor wspomniał też o zaangażowaniu mieszkańców Łańcuta i okolic m.in. nawiązał do postaci burmistrza Jana Cetnarskiego, ks. Jana Nepomucena Deszkiewicza, Ignacego Jacewicza i Antoniego Piórka. Groby większości naszych lokalnych bohaterów są położone na łańcuckim cmentarzu, ale również w Żołyni, Rzeszowie czy Husowie gdzie leżą Maksymilian Oborski wraz z synami Wacławem i Antonim.

            Na zakończenie odczytany został fragment uchwały senatu ustanawiający obecny 2013 rok ,,Rokiem Powstania Styczniowego” z racji 150 lat od  jego wybuchu. Mówca wyraził też swoją aprobatę na działania podejmowane w naszym mieście i powiecie, upamiętniające tamte wydarzenia, a których czynnymi uczestnikami czy aktorami jest także nasza młodzież.

            Po zakończonym wykładzie dr Eugeniusz Szal wprowadził nas króciutko do filmu ,,Człowiek świętego imienia czyli rzecz o Romualdzie Traugutcie”, którego projekcja trwała 27 minut. Młodzież miała szansę przyjrzeć się osobie ostatniego dyktatora powstania styczniowego nie tylko jako wspaniałego wodza i generała, ale także dobrego człowieka, o którym dr Szal powiedział, że szykuje się jego proces beatyfikacyjny. Cichy człowiek, wzorowy mąż i ojciec przykładny katolik, lojalny współpracownik, który swoje życie poświęcił sprawie wolnej Polski tracąc je 5 VIII 1964r. na stokach Warszawskiej Cytadeli.

Można sobie zadać pytanie jak wielką ma wartość ta NASZA Ojczyzna, że życie swe oddało tylu wspaniałych i szlachetnych ludzi. Dzisiaj jesteśmy zobowiązani do uczczenia tych ofiar walk o wolną i niepodległą Polskę; zobowiązani jesteśmy  do kultywowania pamięci o Traugutcie, Langiewiczu, Czachowskim, Mierosławskim czy Pustowójtównie; do chwili zadumy i podziękowania Bogu za to, że dał Polsce takich synów i córy. Czy my żyjemy w wolnej Polsce, czy potrafimy być za to wdzięczni i wolną ją czynić? Na te pytania niech odpowie każdy sam. Chwała bohaterom tamtych dni!

 Jakub Pomykała